چندان نیازی به پیگیری اخبار نبود تا متوجه شویم سال‌ها در کشور همسایه‌مان عراق چه اتفاقات و حوادثی در حال رخ دادن هستند. در دهه‌ی ۱۹۹۰ و تنها چندسال بعد از پایان جنگ ایران و عراق، عراق حوادث بسیاری از تحریم‌های سنگین و تجربه‌ی قحطی و گرسنگی تا تجاوز نظامی آمریکا و قدرت‌گیری گروه تروریستی داعش را پشت سر گذاشت.
با حمله‌ی عراق به کویت در سال ۱۹۹۰، آمریکا مجوز تجاوز هوایی به عراق و تحمیل تحریم‌های بسیار سنگین به مردم عراق را گرفت. این تحریم‌ها طی یک دهه زیرساخت‌ها را نابود کرد، نظام بهداشت و درمان نوپای عراق را در هم شکست و منجر به مرگ بیش از نیم میلیون کودک شد. در این دوران سیاست نفت در برابر غذا تنها راه برون‌رفت عراق از تحریم‌های کمرشکن سازمان ملل بود. مادلین آلبرایت که در آن دوران وزیر امور خارجه‌‌ی آمریکا بود در مصاحبه‌ای در پاسخ به خبرنگاری که از او می‌پرسد: «ما مطلع شدیم که نیم میلیون کودک عراقی جانشان را از دست داده‌اند، یعنی بیشتر از کودکانی که در حمله‌ی هیروشیما کشته شده‌اند. آیا به نظر شما این هزینه ارزش‌اش را داشت؟» می‌گوید: «من فکر می‌کنم که این انتخاب سختی بود، اما در مورد هزینه، ما فکر می‌کنیم که این هزینه ارزش‌اش را داشت.»
این تحریم‌ها با نابودی زیرساخت‌‌های اقتصادی، اجتماعی و نظامی زمینه‌ساز بحران‌های بعدی عراق شدند. در سال ۲۰۰۳ آمریکا به بهانه‌ی اینکه صدام سلاح‌های کشتار جمعی در اختیار دارد، و با هدف سرنگونی رژیم صدام به عراق حمله کرد. اما هرگز هیچ سلاح کشتار جمعی در عراق پیدا نشد. در گزارش گروه ویژه آمریکایی در مورد عراق در سال ۲۰۰۴ اینطور آمده است: «عراق در زمان حمله‌ی آمریکا هیچ سلاح کشتار جمعی نداشت و هیچ نشانه‌ای از تلاش برای بازیابی این سلاح‌ها پیدا نشد.»
«روزی روزگاری عراق» مستندی ۵ قسمتی است که در سال ۲۰۲۰ توسط بی‌بی‌سی ساخته شده است. این مستند بر اساس روایت‌ها و تجربه‌های چند شهروند عراقی، خبرنگار و سرباز نظامی آمریکایی از دوره‌ی جنگ و حوادث بعد از آن ساخته شده است. روایت مستند از حمله‌ی نظامی آمریکا شروع می‌شود و تا قدرت‌گیری داعش در سال ۲۰۱۴ و کمی بعد از آن ادامه پیدا می‌کند.
در شروع قسمت اول این مستند چند جوان عراقی را می‌بینیم که در یک برنامه‌ی تلویزیونی آمریکایی از آرزوهایشان حرف می‌زنند. ولید نصیف یکی از این جوانان است :«من شلوار جین می‌خواستم، اسکیت‌بورد می‌خواستم، هدفون می‌خواستم… من فکر می‌کردم این یک مک‌دونالد واقعی است… وقتی زمزمه‌هایی مبنی بر اینکه قرار است مورد حمله قرار بگیریم شنیدم، هیجان زده بودم.» اما بعد از دیدن واقعیت جنگ و بحران‌های پس از آن می‌گوید: «جنگ یک فاجعه بود، همه‌ی ما ترسیدیم و هنوز هم در ترس زندگی می‌کنیم. این [ترس] هرگز متوقف نمی‌شود.»
این مستند یکی از تجربه‌های تلخ و دردناک تاریخ خاورمیانه را به تصویر می‌کشد: ویرانه شدن شهرهای عراق در پی جنگ و هرج و مرج بعد از آن و تحقیر و بی‌پناهی مردمی که دیگر از فردایشان هیچ اطلاعی نداشتند.
همواره این مستندساز است که زاویه‌ی دید دوربین را تعیین می‌کند. سازنده‌ی این مستند هم سلسله‌ای از حوادث تلخ را می‌بیند و اینطور نشان می‌دهد که این حوادث و ویرانی‌ها نتیجه‌ی «اشتباهات» اشغالگران آمریکایی بوده است. نظامیان آمریکایی‌ای که در ابتدا نمی‌دانستند وارد چه مخمصه‌ای شده‌اند و هرچه از شروع جنگ می‌کذرد بیشتر در منجلاب فرو می‌روند و عراق را هم با خود به پایین می‌کشند. یکی از سربازان آمریکایی در این مستند می‌گوید: «آمریکا حدود یک سال است که بر عراق حکومت می‌کند اما هنوز نتوانسته برای پایان دادن به درگیری‌های داخلی عراق مذاکره کند… تمام شواهد نشان می‌دهد که آمریکا قادر به حل مشکلاتی به این بزرگی نیست.» از منظر این مستند حمله به عراق اشتباه بود و تمام تلاش آمریکایی‌ها برای «بهبود اوضاع» در عراق فقط وضعیت را بدتر کرد. البته امروز و با گذشت بیش از ۲۰ سال از حمله‌ی آمریکا، بسیاری از سیاست‌مداران آمریکایی هم جنگ عراق را یک «اشتباه» می‌دانند، البته نه از این جهت که رشد کشور عراق را بیش از ۲۰ سال به تاخیر انداختند و آن را به یک ویرانه تبدیل کردند بلکه به این جهت که نتوانستند به «اهداف» خود در عراق برسند. تونی بلر در مصاحبه‌ای می‌گوید: «ممکن است [در مورد تصمیم برای جنگ عراق] من اشتباه کرده باشم… اما [در آن زمان] من این تصمیم را بر اساس اینکه باید کاری را انجام دهم که فکر می‌کنم درست است گرفتم.»
این مستند سیاهی و رنجی که به مردم عراق تحمیل شده است را به خوبی نشان می‌دهد اما نمی‌تواند ریشه و علت‌های چنین ویرانی‌هایی را شناسایی کند و در پرتو آن سیاستی را معرفی کند که کشورها را از خطر فروپاشی و انهدام اجتماعی نجات دهد. بنابراین دیدن این مستند اگرچه برای درک بهتر واقعیت تجاوز نظامی خارجی لازم است اما به تنهایی کافی نیست و توصیه می‌شود تاریخ مداخلات آمریکا و غرب در منطقه‌ی خاورمیانه، تاریخ کشورهای منطقه و سرنوشت به هم گره خورده‌شان نیز مورد مطالعه قرار بگیرند.
يا وحشةَ الطرقاتِ
لا خبرٌ يجيءُ من العراقِ
ولا نديمٌ يُسكرُ الليلَ الطويلْ
مضت السنينُ بدون معنى
يا ضياعي
وای از وحشت کوچه و خیابان‌ها
خبری از عراق نیست
و نه همدمی که این شب طولانی به طرب بگذرد
سال‌ها تلف شد بی معنی
وای از این گم‌گشتگی
بخشی از شعر رحیل از شاعر عراقی مظفر النواب
دانلود مینی‌سریال در پنچ قسمت بهمراه زیرنویس چسبیده فارسی
